Pezeşkiyan’ın Bakü ziyareti İran-Azerbaycan ilişkilerinin normalleşmesi sonucunu verebilir
30 Nisan 2025
Güney Azerbaycan asıllı ve sık sık Türkçe deyimlerle konuşmalarını süsleyen İran Cumhurbaşkanı Dr. Mesud Pezeşkiyan’ın Pazartesi günü başlattığı Bakü ziyareti, İran-Azerbaycan ilişkilerinin normalleşmesi açısından önem taşıdığı gibi Azerbaycan ziyareti sonrasında helikopteri düşerek can veren önceki cumhurbaşkanı Reisi’nin gidişinden bu yana Azerbaycan’a ilk resmi ziyaret oldu. Ziyaret, 2. Karabağ Savaşı sonrasında iki ülke ilişkisinde yaşanan gerilimli dönem sonrasında başlayan normalleşme sürecinin hangi yöne evrileceğine ışık tutacak.
İran Cumhurbaşkanı Dr. Mesud Pezeşkiyan’ın Azerbaycan’a yaptığı ziyaret iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi ve gelecekteki işbirliği açısından önemli sinyaller içermesine rağmen sonuçlar vermesi kolay olmayacak. Azerbaycan İsrail’in bölgedeki müttefiği. Ülke, Tahran tarafından İsrail istihbaratına ve olası bir İsrail bombardıman operasyonuna destek verme eğiliminde görülmekte. Öte yandan Azerbaycan da Güney komşusunu Ermenilere fazla yakın buluyor.
Pezeşkiyan, İran’ın 4 eyalet valisi, milletvekilleri ve iş insanlarından oluşan 120 kişilik heyetle gittiği başkentte Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le görüştü. Ziyaret, 2. Karabağ Savaşı sonrasında yaşanan birtakım gelişmelerle iki ülke arasında bazen gerilimin yükseldiği, bazen de tarafların olumlu açıklamalarıyla gerilimin azaldığı ilişkilerin hangi yöne evrileceği hususunda önem taşıyor.
Azerbaycan-İran ilişkileri, 2. Karabağ Savaşı sonrasında Karabağ’daki sözde Ermeni rejiminin kontrolündeki topraklara İran’dan tırlar gönderilmesiyle gerildi. İran’ın sınırda tatbikatlar yapmaya başlaması ve İranlı yetkililerin Azerbaycan İsrail ilişkilerini eleştirmesi Azerbaycan yönetiminin tepkisini çekerken, İran’ın dini lideri Ali Hamaney’in Bakü iletişim ofisi kapatıldı. İran’ın tatbikatlarına yanıt olarak Azerbaycan özel kuvvetleri İran sınırında tatbikatlar yaptı. Türkiye’nin de kuvvetle desteklediği, Azerbaycan’ın anakarası ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni bağlayacak ve Ermenistan üzerinden geçecek Zengezur Koridoru’na İran’ın karşı çıkması da iki ülke ilişkilerinde gerilime neden oldu.
27 Ocak 2023’te Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliğine yapılan silahlı saldırı iki ülke ilişkilerini durdurma noktasına getirdi. Büyükelçilik güvenlik amirinin yaşamını yitirdiği, 2 personelin yaralandığı saldırıyı “terör saldırısı” olarak nitelendiren Azerbaycan, büyükelçiliğini tahliye etti. İran, saldırının kişisel nedenlerle gerçekleştirildiğini açıkladı. Saldırgan çıkarıldığı mahkemede idama mahkum edildi fakat cezası henüz infaz edilmedi. Saldırının akabinde Azerbaycan’da İran’ın casus ağına yönelik operasyonlar başlatıldı. Operasyonlarda, İran lehinde propaganda yaptıkları, İran istihbaratının verdiği görevleri yerine getirdikleri, bilgi aktardıkları iddia edilen çok sayıda kişi gözaltına alındı.
İran savaş uçaklarının sınırda uçuşlar yapması Bakü’de tepkilere neden olurken, Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, vatandaşlarını İran’a seyahat etmemeleri konusunda uyardı. Taraflar, ilerleyen süreçte ilişkileri normalleştirmek için mutabakat sağlarken, diplomatik girişimleri ve üst düzey temasları sürdürdü. İran’dan olumlu mesajlar ve güvenlik garantisi alan Azerbaycan, Tahran Büyükelçiliğini yeniden faaliyete geçirdi.
Azerbaycan ve İran, gerginliğe neden olan bazı konulara rağmen ekonomik ve ticari ilişkilerini sürdürdü. Zengezur Koridoru hususunda Ermenistan’dan henüz olumlu yanıt alamayan Azerbaycan, ülkenin batı illeriyle Nahçıvan arasında İran üzerinden yeni yolun ve köprülerin yapımı konusunda anlaştı. Yine Azerbaycan ve İran, Rusya ile birlikte Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru’nun geliştirilmesi için üçlü mutabakat zaptı imzaladı. Aras Nehri üzerinde iki ülke tarafından ortaklaşa inşa edilen Kız Kalesi ve Hudaferin barajlarının açılışı yapıldı.
Azerbaycan ziyareti öncesinde İran basınına açıklamalarda bulunan Pezeşkiyan, iki ülkenin bir bedenin uzuvları olduğunu söylemiş, son yıllardaki “yanlış anlaşılmalar” ve gerginliklerin giderilmesi gerektiğini belirtmişti. Pezeşkiyan, devam eden ilişkilerin normalleşmesi süreciyle birlikte İran ile Azerbaycan arasındaki işbirliklerinde hızlı ve anlamlı bir artışa tanık olacaklarını kaydetmişti.
