Amman’daki mülteci kampından Nobel ödülüne, Filistin asıllı Omar Mwannes Yaghi’nin bilimde yükselişi
9 Ekim 2025
Bu yıl Nobel Kimya Ödülü’nü “metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi” alanındaki çalışmasıyla almaya hak kazananlar arasında yer alan Filistin asıllı ABD vatandaşı Ömer Müennes Yaği (Omar Mwannes Yaghi) soykırımcı rejimin topraksız bıraktığı mülteci bir ailenin zorluklara göğüs geren çocuğu olarak yetişti.
Nobel Kimya Ödülü’nü kazanan Yaghi, 1965’te Ürdün’ün başkenti Amman’da doğdu ve Filistinlilerin mülteci kampında yaşamını sürdürdü, çocukluğunu geçirdiği evde su, elektrik ve sıhhi tesisat yoktu. Ailenin yaşadığı tek odanın yarısı inekleriyle doluydu, diğer yarısı ise yatıp kalktıkları kısımdı. Çok çocuklu bir evde, Filistinli mülteci bir ailenin çocuğu olarak zorlu koşullarda büyüyen Yaghi’nin kimyaya olan ilgisi 10 yaşında başladı. Babasının teşvik etmesiyle 15 yaşında ABD’ye taşınan Yaghi, üniversite eğitimini burada tamamladı.
Yaghi, kimya alanında doktora derecesini ABD’deki Urbana-Champaign Illinois Üniversitesinden aldı ve Harvard Üniversitesinde doktora sonrası çalışmalar yaptı. Arizona State Üniversitesinde çalışmaya başladı, geçen zamanda 250 binden fazla atıf aldı. Halen California Üniversitesinde profesör olan Yaghi, Berkeley Küresel Bilim Enstitüsünün kurucu direktörlüğünü de yürütüyor.
“Retiküler kimya” alanının öncüsü kabul edilen Yaghi, metal-organik çerçeveler (MOF) ve kovalent organik çerçeveler (COF) üzerine yaptığı çalışmalarıyla gaz depolama, su arıtımı ve karbondioksit yakalama gibi alanlarda da öne çıkıyor. Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Filistin asıllı ABD vatandaşı Yaghi, ayrıca Wolf Kimya Ödülü, Albert Einstein Dünya Bilim Ödülü ve Tang Ödülü gibi birçok uluslararası ödülün de sahibi.
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nde düzenlenen basın toplantısında, 2025 Nobel Kimya Ödülü’nün sahipleri açıklandığında Yaghi’nin yanısıra Japon Susumu Kitagawa ve Avustralyalı Richard Robson “metal-organik çerçevelerin geliştirilmesi” alanındaki çalışmaları nedeniyle ödülün diğer sahipleri olmuştu.
Akdemi tarafından ödülü kazananların yeni bir moleküler yapı geliştirdikleri, bu (metal-organik iskelet yapılarının da moleküllerin girip çıkabildiği geniş boşluklar içerdiği aktarılmıştı. Araştırmacıların bunları çöl havasından su toplamak, sudaki kirleticileri ayıklamak, karbondioksiti yakalamak ve hidrojen depolamak için kullandıkları belirtilmişti.
