Nükleer görüşmeler bağlamında İran cumhurbaşkanının sözlerini yazarımız Faik Emre Özdemir inceliyor
19 Mayıs 2025 Faik Emre Özdemir
İran’ın Azeri Türkü asıllı cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan “amacımız herkese dostluk ve yoldaşlık eli uzatmak olsa da onlar dünyada İran karşıtı bir zihniyet oluşturarak bölge ülkelerini karşı karşıya getirmek istiyorlar” dedi. Beklenmedik şekilde geçen yıl cumhurbaşkanlığını kazanan tıp profesörü, Tahran Diyalog Forumu’nun açılışında düzenlenen panelde Siyonist oluşumun Gazze’deki soykırım ve savaş suçlarının durdurulması için bölgedeki ülkelerin etkili ve ortak hareket etmesi gerektiğini belirtti.
İslam ülkeleri ortak davransaydı soykırımcı rejimin bu kadar kolay bir şekilde suç işleyemeyeceğini ifade eden Pezeşkiyan, “bizler İslam ülkeleri suçluyuz. Bütün farklılıklarımızı bir kenara bırakıp birbirimizi kabul etmeliyiz. İslam ülkeleri olarak birbirimizin haklarına saygı göstermeli ve bölge halklarının haklarını da birlikte savunmalıyız. Böylesi bir durumda kolay kolay suç işleyemezler” diye dikkat çekti.
Trump’ın Ayetullah Hameney’e yazdığı mektup ardından bir araya gelen ABD ve İran görüşmelerinin dördüncü turunda da bir sonuç çıkmamasına rağmen Umman’ın başkenti Maskat’ta düzenlenen ve İran dışişleri bakanı ve Trump’ın üst düzey müzakere danışmanının başkanlık ettiği heyetlerin görüşmelerinde kritik noktaya yaklaşıldı.
Geride kalan son anlaşmazlık noktası ABD nükleer yakıtın hiç bir seviyede İran’da üretilmemesini isterken İran bunu sadece belirli seviyelere kadar üreten duruma sahip olması gerektiğini vurgulaması. Trump yönetimi 11 Mayıs’ta Umman’da İran ile ABD arasında yapılan görüşmelerde İran’a yazılı bir nükleer anlaşma teklifi sundu ve Tahran bunu inceleyip cevap verecek. Ancak İran hükümetinin uranyum zenginleştirilmesini tamamen ortadan kaldıracak bir anlaşmayı imzalamayacağı belirtilmekte.
ABD, İran ve adına E3 denen Avrupa ülkeleri arasındaki önceki anlaşma yıl sonuna kadar hala geçerli. Trump’ın ilk dönemi anlaşmadan çekilmiş olsa da, uluslararası hukuka göre anlaşmada kalmaya devam eden Avrupa Üçlüsü’nden herhangi biri, İran yıl sonundan evvel ABD ile bir anlaşmaya varırsa ve sonuç olarak BM tarafından garanti altına alınan mevcut İran, ABD, E3 anlaşmasından çekilirse teknik olarak ağır uluslararası yaptırımlar başlatabilir.
Bu senaryoyu önlemek için Tahran’ın, Avrupa ve BM tarafından bu kez yeni uluslararası yaptırımları başlatan bir “tetik maddesi”nin etkinleştirilmesine maruz kalmamak için İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan E3’ün onayına ihtiyacı var. Yoksa arka planda ABD ve Avrupa arasındfa bir iyi polis kötü polis oynuu oynanıyor da olabilir.
Bu nedenle dört ülke diplomatları ABD-İran 4. tur görüşmelerinin ardından geçen Cuma günü 16 Mayıs 2025’te İran İslam Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu kompleksinde bir araya geldiler. Her iki taraftan gelen olumlu açıklamalara rağmen sonuç Tahran’ın zevkine göre yeterince acil ve net görünmüyordu ve Cumhurbaşkanı Dr. Pazashkian daha sonra bu durumdan 53 ülkeden bakan, bakan yardımcısı ve diplomatların katıldığı Tahran Diyalog Forumu’nda üstü kapalı bir şekilde yakındı.
