Rock müzisyeni Erkin Koray’ın vefatı ardından Sileyman Nazif Kalaycı onun toplumdaki etkisini ele aldı.
Süleyman Nazif Kalaycı
Uyananinsan.com 8/8/2023
Kültür hayatımıza en çok etki etmiş kişilerden Türk popüler müziğinin kurucu ismi Erkin Koray Kanada’daki tedavisi esnasında vefat etti.
Koray, Anadolu Rock’ın belirleyicisiydi. Bugünkü Türk popüler müziğinin ilk hali olan Arabesk müzik, ya da ilk bilindiği adla Minibüs Müziği, onun Orhan Gencebay ile çalışmalarında ortaya çıktı. Recep Tayyip Erdoğan onun müziğiyle ilk seçim kampanyasını kazandı. John Lennon ile iletişimi bir sır olarak kaldı. Rock müzikçi Erkin Koray, Türkiye kültürü üzerinde – olumlu ya da olumsuz, o tartışılır – tek başına en çok etki eden kişidir.
Koray, döneminin en revaçta okulu Alman Lisesi’nde müziğe kendini verdi. Disiplin sorunları nedeniyle oradan mezun olamadı. Kendisine göre besteleri değil belki ama söz yazarlığı döneminde en iyisiydi. Bob Dylan’ın Batı toplumunu dönüştüren şarkı sözlerinin sonradan Nobel Edebiyat Ödülü aldığı bir çağda Erkin Koray’ın güftelerinin sosyal etkileri yeniden ele alınmalıdır.
O zamana kadar Rock temelli olan Batı müziği Türk toplumunda yer edememişti. Elvis Presley’in yerel bayii Erol Büyükburç, Fransız şansonlarının ve bize daha yakın gelen Enrico Massias şarkılarının Türkçe ‘aranjmanları’ hatta ara ara yerli besteler olsa da bunlar ülkenin elit kesiminin dışında dinlenmiyordu.
Koray, Rock müziğini Kızılok, Ortaçgil, MFÖ gibi düz ya da diğer Anadolu Rock gibi yöreye uyarlamalı motiflerle uygulamadı. Erkin Koray, Rock’ta Beatles’tan başlayarak yayılan psychedelic ve Hindistan etkilerini araştırdı. Türklerin dinleyebilecekleri bir Rock türevi üretmeye çalıştı. Bunun için Üsküdar Musiki Cemiyeti’nden gelme Türk Sanat Müzik’çi Orhan Gencebay ile birlikte çalışmalar gerçekleştirdi. İlk kitlesel Batı müziği türevi Arabesk böyle ortaya çıktı. Karaböcek kardeşlerle yayılan, gecekondu mahallelerine giden minibüslere konan plastik pikaplarda çalınan 45lik plaklardan dolayı Minibüs Müziği adı verilen bu tür, köyden kente göçen kitlelerin pasif protesto müziği oldu.
Müzik tarihçileri dahil pek az kişi Erkin Koray’ın Arabesk, dolayısıyla ondan türeyen popüler Türk müzik tarzlarının babası olduğunu bilir; çoğunluk Arabeskin Arap ülkelerinden Mısır’dan gelen bir tür olduğu yanlışını yapar. Erkin Koray Orhan Gencebay sentez müziği, Portekiz’in Fado’su ve Mağrib’in Rai’si gibi müziği gibi ezilen kesimlerin pasif direnişinin, ilk kez din dışındaki temalarla dışavurumuydu. Müzik kurulu düzeni ve TRT her ne kadar seküler bir müzik olsa da şark temaları taşıması ve devlet kontrolü dışı gelişmesi nedeniyle bunu engellemeye çalıştı, genetik bozukluklu bir hilkat garibesi olarak gördü, radyo ve televizyonda yasakladı.
FesüpanAllah şarkısı çok sonradan Refah Partisi’nin 1994 yerel seçimlerinin sesi, Tayyip Erdoğan zaferinin simgesiydi. “Genç, çalışkan, Tayyip Erdoğan” anonsu ardından mix yapılarak “bıktım illallah” dizesiyle FesupanAllah şarkısı seçim minibüslerinde çalınıyor, Livaneli, Kesici ve Dalan’ın oylarını eritiyordu. Batılılaşmanın anahtarı olarak Rock müziğinin şarklılaşmasını kullanan Erkin Koray, demokratik süreçleri İslamlaşmada araç olarak kullanan Refah Partisi’nin yükselişinin sesi olmuştu.
‘Erkin Baba’ belki Arabeski başlattı ama o yolda yürümedi. Bunu proje partneri Gencebay’a, ondan sonra gelenlere, 80lerde artan Doğulu yorumculara ve Taverna müzikçilerine bıraktı. Kendine özgü tarzı ise belki Anadolu Rock içinde görülebilir. Bu alanda da önemli bir yer tutan bu alanın gelişmesinde, yeni çıkan gruplarda önemli etkiye sahip oldu. Hatta John Lennon’un onu dinlediği, Richie Blackmoore’un son albümünde etkisi olduğu da söylenir.
Türkiye kültür tarihinin önemli bir insanı aramızdan ayrıldı. Avrupa ve Amerika’nın kolejleri Türkiye’yi Batılılaştırma, dolayısıyla pasifleştirip Batı uydusu yapma amaçlı Lozan güvenceli operasyonlardır. Muhtemelen bilinçli olmasa da, o amacı gütmese de Erkin Koray bunun en önemli meyvalarındandır. Toplumu dönüştürmede kimse tek başına Koray kadar etkili olmamıştır.
