Erdoğan’ın yol haritası 1/4

Kutluk Özgüven

Uyanan İnsan platformunda geçen yıl Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yeniden seçilmesi için önünde tek bir yol haritası olduğunu yazmıştık. Erdoğan’ın yeniden seçilmesi, ekonomik krizler ardından geçen yıl sonlarında olanaksız görünmesine, kim aday gösterilse kazanır denmesine rağmen iki ana unsurdan oluşan bir stratejiyi uygulaması ve başarılı olması halinde yeniden kazanması sadece mümkün değil aynı zamanda büyük bir ihtimal. Bu iki ana unsur, olmazsa olmaz derecesinde önemli. Bu analizde geçen yıl yazdığımız unsurları tekrarlayıp nelerden oluştuğunu ele alıyor, ardından yol haritasındaki diğer iki unsuru inceliyoruz.

Kuşkusuz yol haritasındaki temel şart, ekonominin Ocak itibariyle iyileşmeye başlaması, bunun seçim döneminde gözle görülür hale gelmesi. Bu iyileşmenin kalıcı olması kuşkusuz politika ve 19 Mayıs- 26 Haziran arasında yapılacak seçimler açısından o kadar önemli değil. Seçimlere kadar ekonomide gözle görülür bir iyileşme sağlanırsa o zaman kazanma ihtimali ortaya çıkıyor. Aksi taktirde, hele yeni krizler çıkarsa, Cumhurbaşkanının üçüncü kez seçilmesi zor görünüyor.

Ancak ekonomi büyük bir iyileşme, hatta zenginleşme dönemine girse bile bu yeterli olmayabilir. Seçmenler, bunun geçici bir seçim ekonomisi olup olmadığını sorgulayacaklardır. Bu nedenle zenginleşmenin kalıcı olduğu izleniminin kazanılması ve bunun perçinlenmesi için yapısal ilerlemeler, tamamlanmış projeler de gerekiyor. Bu görkemli projelerin halkta, “sıkıntı çektik ama bitti, bundan sonra düzlüğe çıktık” düşüncesini oluşturması, güven tesis etmesi gerekiyor.

Bu iki unsur gerçekleşirse Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yeniden seçilme ihtimali yüksek. Bunlara ek olarak güvenlik ve dış politika alanında başarılar ile muhalefetin sorunları da eklenirse, yol haritasındaki iki ana unsur ve iki ek unsur önümüzdeki altı ayda ardışık olarak gerçekleşirse üçüncü Erdoğan Cumhurbaşkanlığı dönemine gireceğimiz söylenebilir.

Unutulmaması gerek, bu yazının AK Parti lehinde ya da aleyhinde bir propaganda yazısı olmadığı, seçimleri kazanmak için hangi adımları atacağı ya da hangi adımlar atılmazsa seçimleri kazanamayacağı konusunda bireysel bir inceleme olduğudur.

1. Ekonomide iyileşme

Türkiye’nin iktisaden AK Parti’nin ilk zamanlarındaki eski konumuna dönmesi ya da döndüğü izlenimi olmazsa olmaz birinci şart. Ekonomide gözle görülür bir iyileşme gerçekleşmediği, halkın cebine para girmediği, yaşam sıkıntısının devam ettiği bir durumda Cumhur İttifakı’nın zaferi çok güç. Bunun aksine eğer ekonomik düzelme algısı yerleşir ve bu seçmenlere gözle görülür şekilde yansırsa o zaman tam tersine Cumhur İttifakı zaferi daha güçlü ihtimale dönüşüyor. Ekonomik iyileşme bir gerek şart, ancak yeter şart değil. Yalnızca yol haritasındaki başlangıç.

Sıcak para girişi

Ekonominin düzelmesi ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati yönetimindeki düşük faize dayalı reel ekonominin başarılı olması mevcut yollarla en iyi ihtimalle yıllar alabilir. Bu nedenle Aralık sonu itibariyle dışarıdan büyük miktarlarda sıcak para girişi bir zorunluluk. Bu sıcak para girişinin 100 milyar dolar civarlarında olması ve girişin Aralık ayında başlaması gerekiyor. 100 milyar dolar, ülkemize üç ay içinde girebilir mi?

Katar

Katar, Türkiye’nin en yakın dostalarından gaz zengini bir dev. 2017 yılında Suudi Arabistan ve Emirlikler’in Katar’ı ablukaya alması ve işgal tehdidi oluşturmasına rağmen Türkiye’nin ablukayı delmesi ve askeri desteğinden kuvvet alarak ayakta kalmayı başardı. Doha Ankara’nın bu desteğini unutmadığı gibi gelecekte de Türkiye ile kalıcı bağlar istiyor. Kendisine fazla faydası olmayacak bir tank palet fabrikasına para yatırmasına benzer yollarla Türkiye’ye en az 15 milyar dolarlık yatırım yapması yüksek bir olasılık. Bunda Erdoğan kaybederse gelecek ABD’ye yakın bir hükümetin Katar’daki askeri faaliyetleri askıya alması ve ülkeyi güçlü komşularıyla başbaşa bırakması endişesi de rol oynayacaktır. Henüz Altılı Masa adayının belirlenmemiş olması, belirlenmeyen adayın Katar ilişkileri konusunda güven verici açıklamalar yapmaması, Katar’ı Erdoğan’ın yanında hamle yapmaya yöneltecektir.

Emirlikler

Birleşik Arap Emirlikleri 2013 yılında Türkiye’nin en büyük ticari partneriyken 15 Temmuz’da parmakları olduğu istihbaratının saptanması, yöneticilerinden saçma sapan demeçler, ticaretin neredeyse kesilmesi, bunun ardından Suriye’de, Libya’da karşı karşıya gelme, neredeyse savaş haline yaklaşma gelişmeleri yaşandı. Ancak Sedat Peker videolarının hemen ardından Ankara hamle yaptı ve Abu Dabi ile yakınlaşma başladı. Ülke liderleri karşılıklı ziyaretlerde bulundular. Bu ziyaretlerde Emirliklerin Türkiye’de büyük yatırımlar yapacağı açıklandı. Bunun 15 milyar dolarlar düzeyine erişmesi mümkün mü göreceğiz ancak gelen haberler imkansız olmadığı yönünde.

Suudi Arabistan

Ankara ve Riyad arası çıkar çatışmaları, Cemal Kaşıkçı’nın İstanbul’da katledilip ortadan kaldırılması ardından nerdeyse kesilme haline gelmesi, iki ülke ilişkilerinde üst boyut kırılmaya çıkmıştı. Ancak son dönemde Erdoğan’ın MBS olarak bilinen Veliaht Prens bin Salman ile yakınlaşması ve karşılıklı ziyaretlerle yine Emirliklerdeki gibi büyük bir yatırım sözleri alındı. Suudi Arabistan’ın petrol fiyatlarını yükseltmesi Putin’e destek olarak görüldü ve son bir ayda ABD’de nerdeyse İran benzeri bir tavır alalım sesleri yükselmeye başladı. Washington’la ilişkilerinin gerilmesiyle Türkiye’ye yakınlaşma son aylarda daha da arttı. MBS bizzat Türkiye için büyük yatırım olanakları olduğunu açıkladı. Bunun kritik dönemde 10-15 milyarlık bir seviyeye çıkıp çıkmayacağı izlenmesi gereken bir gelişme olacak.

Şirketler

Türkiye’deki muhalefetin adına “beşli çete” dediği, sayıları beşten daha fazla olan dev inşaat, mühendislik ve altyapı şirketlerinin yurtdışı projeleri bu firmalara önemli getiriler sağladı. Şirketlerin ihalaleri alması bizzat Erdoğan’ın ziyaretleri ve pazarlığı sonucu gerçekleştiğinden, inşaat ve diğer alanlardaki şirketler kazandıkları yüksek miktarda paraları seçim döneminde ülkeye sokarak sıcak para girişinde çok büyük oranda kaynak sağlayacaklardır. Bunda muhalefetin kendilerini yargıya götüreceği, ihaleleri keseceği gibi tehditlerinin de rol oynayacağı muhtemeldir. Erdoğan’ın yurt dışında devlet başkanlarıyla imzaladığı sayısız proje var. Yalnızca Erdoğan’ın yakın müttefiği İlham Aliyev’in yönettiği enerji zengin Azerbaycan’da bile son aylarda iki hava limanı Türk şirketlerince tamamladı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile birlikte açıldı.

İhracat

Son dönemde liranın düşmesi ve teşviklerle ihracat daha önce görülmemiş tarihi rekorlara çıktı. Bu ihracattan kazanılan para düzenli olarak önümüzdeki 6 ay boyunca sürekli artarak devam ederse sıcak para girişinde önemli rolü olacak.

Bunlar ve bizim hesap dahi edemeyeceğimiz diğer olası sıcak para girişlerinin 100 milyara çıkması halinde ekonominin önümüzdeki 6 ayda önemli ölçüde düzelmesi yönünde gerekli şart sağlanmış olur. Külliyenin ve çok farklı kaynaklardan gelecek bu karmaşık girdilerin genel olarak koordinasyonunu yapacak Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Başkanı Göksel Aşan’ın ve Erdoğan’a yakın kritik isimlerin eşzamanlı olarak bunun ayrıntılı hesabını tutmakta olduğunu düşünebiliriz.

Paranın halka yansıması

Kuşkusuz sıcak para girişi tek başına yeterli değildir. Bu girişin ekonomide hem gözle görülür biçimde hem de orta direğe tabandan başlayıp yansıyacak şekilde gerçekleşmesi gerekmektedir.

Asgari ücret

Asgari ücretin çok yüksek bir oranda artması ve bunun Aralık ayında açıklanması ekonomik düzelmenin ilk ayağını oluşturacaktır. Bu nedenle asgari ücret artışının hem yüksek olması hem de altı ay sonra seçimlerin ardından Temmuz ayında yeniden yükseltileceğinin anlatılması gerekiyor. İkinci asgari ücret yükseltmesi seçimlerin ardından olacağından ekonomiye haziran’a kadar bir yük getirmeyecektir.

Liranın değerlenmesi

100 milyar dolar gibi meblağların Türkiye’ye hızlı girişi kuşkusuz Doların değerini düşürerek Liranın değerini bir süreliğine bile olsa önemli ölçüde artıracaktır. Bu seçim dönemine yaklaşıldığında Doların görünür derecede düşmesi anlamına gelebilir. Bu da Erdoğan-Nebati ekonomisinin zaferi olarak sunulacak, startejiye inanmayanların hüsranı olarak anlatılacaktır.

Enflasyon düşüşü

Alım gücünün ve talebin artmasıyla enflasyonun artışı bir iktisat yasası olarak sunulagelmesine rağmen 54. hükümette Erbakan planının uygulanması sırasında bunun tam tersinin gerçekliğini görmüştük. Maaşları iki katına artıran Erbakan bu durumu, alım gücü artışının bireysel ve kurumsal verimliliği artırmasıyla üretim patlamasını, dolayısıyla arzı genişleterek talebi karşılaması şeklinde açıklamıştı. Mevcut hükümet de yüksek enflasyonu bu şekilde dizginleyeceğini varsayıyor. Kuşkusuz bunu muhalefete yakın market zincirlerinin fiyatlara yansıtarak enflasyonu artıracak şekilde alım gücünü altı ay içinde bozmaya çalışması da geçen yıl olduğu gibi yine mümkün. Hükümetin de market zincirlerinin bu hamlesini bozacak taktikler geliştirmekte olduğunu varsayabiliriz. Enflasyon bu satranç maçıyla belirlenecek.

Ev

Ev sahibi olmak orta direğin en önem verdiği noktalardan birisi. Erdoğan’ın geçen ay ayrıntılandırdığı ve başlattığı toplu konut atılımının seçimlerde önemli bir etmen olacağı, seçmenlerin hükümete güveninde önemli payı olacağı kuşkusuz. Öte yandan TOKİ projeleri ev ve kira fiyatlarında da en azından artışı yavaşlatma işlevine sahip. Milyonlarca kişinin başvurduğu bu ayın başında tamamlanan TOKİ başvuruları, bunun ilk ayağı. Devamı gelecektir ve TOKİ projeleri seçimlerde sonuna kadar kullanılacaktır.

Araba

TOGG, son model ileri teknolojik bir arabaya ulaşmak isteyenler için cazip bir proje ancak yeni elektrikli arabanın orta direğe nasıl yansıyacağı önemli. Eğer yabancı emsalleri gibi yüksek bir fiyatta sunulırsa savunma sanayiindeki görkemli projeler gibi sadece gurur vesilesi olmakla kalır ve halka yansımaz. Bu nedenle beklenen bir milyon liralık düzeylerde halka arzının seçimlerde etkisi kısıtlı olur. Ancak Mart-Haziran arası ilk dönemde ilk parti adı altında kısmen sıcak paranın da yardımıyla sübvansiyonla Togg’u çok düşük fiyatlarla halka sunar, faizsiz uzun dönem kredilerle aylık ödenecek şekle getirebilirse, lüks olarak algılanan ileri teknoloji bir araba sahibi olacak yüzbinlerce başvuru sahibinin hayatında değişiklik yapabilir. Togg’un ilk satışlarının 500 bin lira civarlarında olması ve çok uzun vadeli ödeme olanağının sunulması, seçmenlerde, özellikle de %10-15 civarındaki küskün eski AK parti seçmeninde dönüşleri başlatabilir. televizyon haberlerini izleyip iftihar etmek başka, ileri teknoloji elektrikli bir otomobille işe gitmek başka.

Vergi ve ikramiyeler

Devletin orta direğe en çok yansıyacak alanlarda vergi indirimleri, cezaları kaldırması, ödemeleri ertelemesi gibi önlemler de seçim döneminde etkili olabilir. İkramiyeler ve ara ödemeler de tıpkı vergiler ve cezalardaki kararlar kadar önemli olacaktır. Bunlara evlilik yardımının artması gibi kitlesel etkide hamleler de eklenebilir.

EYT

Emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili son kararların yasalaşmasında sona yaklaşılıyor. Bunun beklentileri değiştirecek düzeyde olması, milyonlarca insanı etkileme potansiyeline sahip. Dolayısıyla EYT kararı da ekonomik iyileşmenin halka yansıması şeklinde hükümetçe sunulduğu taktirde avantaj getirir.

Sıcak para girişiyle, eldeki kaynakların kullanımıyla ya da geleceğe yönelik borçlanmayla seçimlere kadar ekonomik başarı algısı kalıcı bir başarı, yapısal bir dönüşüm anlamına gelmek zorunda değil. Ekonominin iyiye gittiği algısı ve bunun gözle görülür şekilde halkın cebine yansıması Cumhur İttifakının seçimi kazanması için bir “gerek şart” durumunun yerine gelmesi.

Yine de böylesi bir iktisadi zafer imajı bile sandık için tek başına yeterli olmayabilir. Sonraki yazımızda, ekonomik ilerlemenin gerçekleşmesi halinde tamamlanması gereken görkemli projeleri ele alacağız ve bunların seçimlerde nasıl etkileri olabileceğini tartışacağız.

Sonraki yazı için aşağıyı tıklayınız:

Erdoğan’ın yol haritası 2/4