ErdoÄŸan’ın yol haritası 1/4

Kutluk Özgüven

Uyanan Ä°nsan platformunda geçen yıl CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın yeniden seçilmesi için önünde tek bir yol haritası olduÄŸunu yazmıştık. ErdoÄŸan’ın yeniden seçilmesi, ekonomik krizler ardından geçen yıl sonlarında olanaksız görünmesine, kim aday gösterilse kazanır denmesine raÄŸmen iki ana unsurdan oluÅŸan bir stratejiyi uygulaması ve baÅŸarılı olması halinde yeniden kazanması sadece mümkün deÄŸil aynı zamanda büyük bir ihtimal. Bu iki ana unsur, olmazsa olmaz derecesinde önemli. Bu analizde geçen yıl yazdığımız unsurları tekrarlayıp nelerden oluÅŸtuÄŸunu ele alıyor, ardından yol haritasındaki diÄŸer iki unsuru inceliyoruz.

Kuşkusuz yol haritasındaki temel şart, ekonominin Ocak itibariyle iyileşmeye başlaması, bunun seçim döneminde gözle görülür hale gelmesi. Bu iyileşmenin kalıcı olması kuşkusuz politika ve 19 Mayıs- 26 Haziran arasında yapılacak seçimler açısından o kadar önemli değil. Seçimlere kadar ekonomide gözle görülür bir iyileşme sağlanırsa o zaman kazanma ihtimali ortaya çıkıyor. Aksi taktirde, hele yeni krizler çıkarsa, Cumhurbaşkanının üçüncü kez seçilmesi zor görünüyor.

Ancak ekonomi büyük bir iyileÅŸme, hatta zenginleÅŸme dönemine girse bile bu yeterli olmayabilir. Seçmenler, bunun geçici bir seçim ekonomisi olup olmadığını sorgulayacaklardır. Bu nedenle zenginleÅŸmenin kalıcı olduÄŸu izleniminin kazanılması ve bunun perçinlenmesi için yapısal ilerlemeler, tamamlanmış projeler de gerekiyor. Bu görkemli projelerin halkta, “sıkıntı çektik ama bitti, bundan sonra düzlüğe çıktık” düşüncesini oluÅŸturması, güven tesis etmesi gerekiyor.

Bu iki unsur gerçekleÅŸirse CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın yeniden seçilme ihtimali yüksek. Bunlara ek olarak güvenlik ve dış politika alanında baÅŸarılar ile muhalefetin sorunları da eklenirse, yol haritasındaki iki ana unsur ve iki ek unsur önümüzdeki altı ayda ardışık olarak gerçekleÅŸirse üçüncü ErdoÄŸan CumhurbaÅŸkanlığı dönemine gireceÄŸimiz söylenebilir.

Unutulmaması gerek, bu yazının AK Parti lehinde ya da aleyhinde bir propaganda yazısı olmadığı, seçimleri kazanmak için hangi adımları atacağı ya da hangi adımlar atılmazsa seçimleri kazanamayacağı konusunda bireysel bir inceleme olduğudur.

1. Ekonomide iyileÅŸme

Türkiye’nin iktisaden AK Parti’nin ilk zamanlarındaki eski konumuna dönmesi ya da döndüğü izlenimi olmazsa olmaz birinci ÅŸart. Ekonomide gözle görülür bir iyileÅŸme gerçekleÅŸmediÄŸi, halkın cebine para girmediÄŸi, yaÅŸam sıkıntısının devam ettiÄŸi bir durumda Cumhur Ä°ttifakı’nın zaferi çok güç. Bunun aksine eÄŸer ekonomik düzelme algısı yerleÅŸir ve bu seçmenlere gözle görülür ÅŸekilde yansırsa o zaman tam tersine Cumhur Ä°ttifakı zaferi daha güçlü ihtimale dönüşüyor. Ekonomik iyileÅŸme bir gerek ÅŸart, ancak yeter ÅŸart deÄŸil. Yalnızca yol haritasındaki baÅŸlangıç.

Sıcak para girişi

Ekonominin düzelmesi ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati yönetimindeki düşük faize dayalı reel ekonominin başarılı olması mevcut yollarla en iyi ihtimalle yıllar alabilir. Bu nedenle Aralık sonu itibariyle dışarıdan büyük miktarlarda sıcak para girişi bir zorunluluk. Bu sıcak para girişinin 100 milyar dolar civarlarında olması ve girişin Aralık ayında başlaması gerekiyor. 100 milyar dolar, ülkemize üç ay içinde girebilir mi?

Katar

Katar, Türkiye’nin en yakın dostalarından gaz zengini bir dev. 2017 yılında Suudi Arabistan ve Emirlikler’in Katar’ı ablukaya alması ve iÅŸgal tehdidi oluÅŸturmasına raÄŸmen Türkiye’nin ablukayı delmesi ve askeri desteÄŸinden kuvvet alarak ayakta kalmayı baÅŸardı. Doha Ankara’nın bu desteÄŸini unutmadığı gibi gelecekte de Türkiye ile kalıcı baÄŸlar istiyor. Kendisine fazla faydası olmayacak bir tank palet fabrikasına para yatırmasına benzer yollarla Türkiye’ye en az 15 milyar dolarlık yatırım yapması yüksek bir olasılık. Bunda ErdoÄŸan kaybederse gelecek ABD’ye yakın bir hükümetin Katar’daki askeri faaliyetleri askıya alması ve ülkeyi güçlü komÅŸularıyla baÅŸbaÅŸa bırakması endiÅŸesi de rol oynayacaktır. Henüz Altılı Masa adayının belirlenmemiÅŸ olması, belirlenmeyen adayın Katar iliÅŸkileri konusunda güven verici açıklamalar yapmaması, Katar’ı ErdoÄŸan’ın yanında hamle yapmaya yöneltecektir.

Emirlikler

BirleÅŸik Arap Emirlikleri 2013 yılında Türkiye’nin en büyük ticari partneriyken 15 Temmuz’da parmakları olduÄŸu istihbaratının saptanması, yöneticilerinden saçma sapan demeçler, ticaretin neredeyse kesilmesi, bunun ardından Suriye’de, Libya’da karşı karşıya gelme, neredeyse savaÅŸ haline yaklaÅŸma geliÅŸmeleri yaÅŸandı. Ancak Sedat Peker videolarının hemen ardından Ankara hamle yaptı ve Abu Dabi ile yakınlaÅŸma baÅŸladı. Ãœlke liderleri karşılıklı ziyaretlerde bulundular. Bu ziyaretlerde Emirliklerin Türkiye’de büyük yatırımlar yapacağı açıklandı. Bunun 15 milyar dolarlar düzeyine eriÅŸmesi mümkün mü göreceÄŸiz ancak gelen haberler imkansız olmadığı yönünde.

Suudi Arabistan

Ankara ve Riyad arası çıkar çatışmaları, Cemal Kaşıkçı’nın Ä°stanbul’da katledilip ortadan kaldırılması ardından nerdeyse kesilme haline gelmesi, iki ülke iliÅŸkilerinde üst boyut kırılmaya çıkmıştı. Ancak son dönemde ErdoÄŸan’ın MBS olarak bilinen Veliaht Prens bin Salman ile yakınlaÅŸması ve karşılıklı ziyaretlerle yine Emirliklerdeki gibi büyük bir yatırım sözleri alındı. Suudi Arabistan’ın petrol fiyatlarını yükseltmesi Putin’e destek olarak görüldü ve son bir ayda ABD’de nerdeyse Ä°ran benzeri bir tavır alalım sesleri yükselmeye baÅŸladı. Washington’la iliÅŸkilerinin gerilmesiyle Türkiye’ye yakınlaÅŸma son aylarda daha da arttı. MBS bizzat Türkiye için büyük yatırım olanakları olduÄŸunu açıkladı. Bunun kritik dönemde 10-15 milyarlık bir seviyeye çıkıp çıkmayacağı izlenmesi gereken bir geliÅŸme olacak.

Åžirketler

Türkiye’deki muhalefetin adına “beÅŸli çete” dediÄŸi, sayıları beÅŸten daha fazla olan dev inÅŸaat, mühendislik ve altyapı ÅŸirketlerinin yurtdışı projeleri bu firmalara önemli getiriler saÄŸladı. Åžirketlerin ihalaleri alması bizzat ErdoÄŸan’ın ziyaretleri ve pazarlığı sonucu gerçekleÅŸtiÄŸinden, inÅŸaat ve diÄŸer alanlardaki ÅŸirketler kazandıkları yüksek miktarda paraları seçim döneminde ülkeye sokarak sıcak para giriÅŸinde çok büyük oranda kaynak saÄŸlayacaklardır. Bunda muhalefetin kendilerini yargıya götüreceÄŸi, ihaleleri keseceÄŸi gibi tehditlerinin de rol oynayacağı muhtemeldir. ErdoÄŸan’ın yurt dışında devlet baÅŸkanlarıyla imzaladığı sayısız proje var. Yalnızca ErdoÄŸan’ın yakın müttefiÄŸi Ä°lham Aliyev’in yönettiÄŸi enerji zengin Azerbaycan’da bile son aylarda iki hava limanı Türk ÅŸirketlerince tamamladı ve CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan ile birlikte açıldı.

Ä°hracat

Son dönemde liranın düşmesi ve teşviklerle ihracat daha önce görülmemiş tarihi rekorlara çıktı. Bu ihracattan kazanılan para düzenli olarak önümüzdeki 6 ay boyunca sürekli artarak devam ederse sıcak para girişinde önemli rolü olacak.

Bunlar ve bizim hesap dahi edemeyeceÄŸimiz diÄŸer olası sıcak para giriÅŸlerinin 100 milyara çıkması halinde ekonominin önümüzdeki 6 ayda önemli ölçüde düzelmesi yönünde gerekli ÅŸart saÄŸlanmış olur. Külliyenin ve çok farklı kaynaklardan gelecek bu karmaşık girdilerin genel olarak koordinasyonunu yapacak CumhurbaÅŸkanlığı Finans Ofisi BaÅŸkanı Göksel AÅŸan’ın ve ErdoÄŸan’a yakın kritik isimlerin eÅŸzamanlı olarak bunun ayrıntılı hesabını tutmakta olduÄŸunu düşünebiliriz.

Paranın halka yansıması

Kuşkusuz sıcak para girişi tek başına yeterli değildir. Bu girişin ekonomide hem gözle görülür biçimde hem de orta direğe tabandan başlayıp yansıyacak şekilde gerçekleşmesi gerekmektedir.

Asgari ücret

Asgari ücretin çok yüksek bir oranda artması ve bunun Aralık ayında açıklanması ekonomik düzelmenin ilk ayağını oluÅŸturacaktır. Bu nedenle asgari ücret artışının hem yüksek olması hem de altı ay sonra seçimlerin ardından Temmuz ayında yeniden yükseltileceÄŸinin anlatılması gerekiyor. Ä°kinci asgari ücret yükseltmesi seçimlerin ardından olacağından ekonomiye haziran’a kadar bir yük getirmeyecektir.

Liranın değerlenmesi

100 milyar dolar gibi meblaÄŸların Türkiye’ye hızlı giriÅŸi kuÅŸkusuz Doların deÄŸerini düşürerek Liranın deÄŸerini bir süreliÄŸine bile olsa önemli ölçüde artıracaktır. Bu seçim dönemine yaklaşıldığında Doların görünür derecede düşmesi anlamına gelebilir. Bu da ErdoÄŸan-Nebati ekonomisinin zaferi olarak sunulacak, startejiye inanmayanların hüsranı olarak anlatılacaktır.

Enflasyon düşüşü

Alım gücünün ve talebin artmasıyla enflasyonun artışı bir iktisat yasası olarak sunulagelmesine rağmen 54. hükümette Erbakan planının uygulanması sırasında bunun tam tersinin gerçekliğini görmüştük. Maaşları iki katına artıran Erbakan bu durumu, alım gücü artışının bireysel ve kurumsal verimliliği artırmasıyla üretim patlamasını, dolayısıyla arzı genişleterek talebi karşılaması şeklinde açıklamıştı. Mevcut hükümet de yüksek enflasyonu bu şekilde dizginleyeceğini varsayıyor. Kuşkusuz bunu muhalefete yakın market zincirlerinin fiyatlara yansıtarak enflasyonu artıracak şekilde alım gücünü altı ay içinde bozmaya çalışması da geçen yıl olduğu gibi yine mümkün. Hükümetin de market zincirlerinin bu hamlesini bozacak taktikler geliştirmekte olduğunu varsayabiliriz. Enflasyon bu satranç maçıyla belirlenecek.

Ev

Ev sahibi olmak orta direÄŸin en önem verdiÄŸi noktalardan birisi. ErdoÄŸan’ın geçen ay ayrıntılandırdığı ve baÅŸlattığı toplu konut atılımının seçimlerde önemli bir etmen olacağı, seçmenlerin hükümete güveninde önemli payı olacağı kuÅŸkusuz. Öte yandan TOKÄ° projeleri ev ve kira fiyatlarında da en azından artışı yavaÅŸlatma iÅŸlevine sahip. Milyonlarca kiÅŸinin baÅŸvurduÄŸu bu ayın başında tamamlanan TOKÄ° baÅŸvuruları, bunun ilk ayağı. Devamı gelecektir ve TOKÄ° projeleri seçimlerde sonuna kadar kullanılacaktır.

Araba

TOGG, son model ileri teknolojik bir arabaya ulaÅŸmak isteyenler için cazip bir proje ancak yeni elektrikli arabanın orta direÄŸe nasıl yansıyacağı önemli. EÄŸer yabancı emsalleri gibi yüksek bir fiyatta sunulırsa savunma sanayiindeki görkemli projeler gibi sadece gurur vesilesi olmakla kalır ve halka yansımaz. Bu nedenle beklenen bir milyon liralık düzeylerde halka arzının seçimlerde etkisi kısıtlı olur. Ancak Mart-Haziran arası ilk dönemde ilk parti adı altında kısmen sıcak paranın da yardımıyla sübvansiyonla Togg’u çok düşük fiyatlarla halka sunar, faizsiz uzun dönem kredilerle aylık ödenecek ÅŸekle getirebilirse, lüks olarak algılanan ileri teknoloji bir araba sahibi olacak yüzbinlerce baÅŸvuru sahibinin hayatında deÄŸiÅŸiklik yapabilir. Togg’un ilk satışlarının 500 bin lira civarlarında olması ve çok uzun vadeli ödeme olanağının sunulması, seçmenlerde, özellikle de %10-15 civarındaki küskün eski AK parti seçmeninde dönüşleri baÅŸlatabilir. televizyon haberlerini izleyip iftihar etmek baÅŸka, ileri teknoloji elektrikli bir otomobille iÅŸe gitmek baÅŸka.

Vergi ve ikramiyeler

Devletin orta direğe en çok yansıyacak alanlarda vergi indirimleri, cezaları kaldırması, ödemeleri ertelemesi gibi önlemler de seçim döneminde etkili olabilir. İkramiyeler ve ara ödemeler de tıpkı vergiler ve cezalardaki kararlar kadar önemli olacaktır. Bunlara evlilik yardımının artması gibi kitlesel etkide hamleler de eklenebilir.

EYT

Emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili son kararların yasalaşmasında sona yaklaşılıyor. Bunun beklentileri değiştirecek düzeyde olması, milyonlarca insanı etkileme potansiyeline sahip. Dolayısıyla EYT kararı da ekonomik iyileşmenin halka yansıması şeklinde hükümetçe sunulduğu taktirde avantaj getirir.

Sıcak para giriÅŸiyle, eldeki kaynakların kullanımıyla ya da geleceÄŸe yönelik borçlanmayla seçimlere kadar ekonomik baÅŸarı algısı kalıcı bir baÅŸarı, yapısal bir dönüşüm anlamına gelmek zorunda deÄŸil. Ekonominin iyiye gittiÄŸi algısı ve bunun gözle görülür ÅŸekilde halkın cebine yansıması Cumhur Ä°ttifakının seçimi kazanması için bir “gerek ÅŸart” durumunun yerine gelmesi.

Yine de böylesi bir iktisadi zafer imajı bile sandık için tek başına yeterli olmayabilir. Sonraki yazımızda, ekonomik ilerlemenin gerçekleşmesi halinde tamamlanması gereken görkemli projeleri ele alacağız ve bunların seçimlerde nasıl etkileri olabileceğini tartışacağız.

Sonraki yazı için aşağıyı tıklayınız:

ErdoÄŸan’ın yol haritası 2/4