Sisi’nin Nil kurursa korkusu çatışma kaynağı

Cemil Ufuk Bakırçay

Uyananinsan.com 11/9/2023

Mısır, 10 bşn yıllık uygarlığı, 5 bin yıllık yazılı tarihiyle insanlığın en önemli merkezlerinden, pek çok kültür, bilim ve siyasi gelişmenin kaynağı bir ülke. Mısır ile Türkiye son iki bin yılın yarısında aynı devlet altında, Roma-Osmanlı yönetiminde birlikte yaşadılar, savaştılar. Ancak nüfusu 100 milyonu aşkın kadim ülke tarihinde ilk kez yok oluş korkusuyla karşı karşıya.

Eski adı Kemet, yani Kıptice verimli kara topraklar olan Mısır’ın yegane kaynağı Nil nehri. Ülkenin 110 milyon vatandaşı ve göçmenler, daracık bir alanda, sadece Nil nehrinin iki yakasında yaşamakta. Bütün şehirler nehir kıyısında ve nehirden uzaklaşınca dünyanın en kurak ve sıcak bölgesi Büyük Sahra çölü başlıyor.

Taşıma, içme suyu ve tarım suyunu veren Nil nehri olmasa 110 milyon Mısırlı çölün ortasında ölümü bekleyecek ya da Avrupa, Türkiye gibi kuzeydeki bölgelere kitlesel göçe başlayacak. Bu nedenle Nil sadece Mısırlılar değil bütün Akdeniz havzası için de önemli. Bu nedenle Etiyopya’nın Nil nehrini çok zayıflatabilecek baraj inşası Kahire’ye korku yaşatıyor.

Nil nehri güneydeki Sudan’da ikiye ayrılarak Beyaz Nil ve Mavi Nil haline geliyor. Daha doğrusu Mavi ve Beyaz Nil nehirleri Hartum lentinde birleşip kuzeye Akdenize kadar akıyor. Beyaz Nil Tanzanya’da başlıyor ve Kenya ve Sudan’a oradan da Mısır’a akıyor. Mavi Nil ise Etiyopya’dan kaynaklanıyor. Etiyopya’nın Mavi Nil nehri üzerindeki tartışmalı bir hidroelektrik barajındaki rezervuarı doldurduğu açıklaması Nil’in yarısına yakın bir suyun eski şekilde akmayacağı olarak Mısırlılar tarafından anlaşılmakta. Bu da büyük bir öfkeye neden olmakta.

Etiyopya, 2011’de baraj yapımını duyurmasından bu yana proje konusunda Mısır ve Sudan ile anlaşmazlık içinde. Mısır neredeyse tüm su ihtiyacı için Nil’e dayandığından çok sert tepkiler vermekte, Etiyopya’nın akış yönündeki ülkelerin çıkarlarını göz ardı ettiğini belirtmekte. Etiyopya ise maliyeti 4,2 milyar dolar olan barajın Nil suyundaki payını kesmeyeceğini iddia ediyor. Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, Rönesans Barajı’nın dördüncü ve son dolumunun başarıyla tamamlandığını duyurmaktan büyük mutluluk duyduğunu açıklarken Şubat 2022’de elektrik üretmeye başlayan barajın yakında tam kapasiteye geleceğini ilan etti.

Etiyopya, Rönesans Barajı’nın 127 milyonluk nüfusun yarısının elektriğe erişimi olmadığı için ülkenin elektrik üretimini iki katına çıkararak hayati bir kalkınma artışı sağlayacağına inanıyor. Plan, Etiyopya’nın Sudan sınırına yaklaşık 30 km uzaklıktaki barajın 6 GW’ı aşkın enerji üretmesi.

Etiyopya da eski tarihi ve Peygamberimiz Efendimiz döneminde hicret eden sahabeye insani yardım sağlaması açısından özel yeri olan bir ülke. Ancak son yüzyıllarda Batı sömürgeciliği, karışıklıklar, İtalyan işgalleri ve kurulan komünist idarelerle çok fakirleşmiş 120 milyona yakın nüfusu olan bir devlet. Geleneksel olarak Hristiyan ağırlıklı Amhara halkı kontrolünde olan Etiyopya’da ilk kez bir Müslüman ve azınlık Oromo halkı üyesi Abiy Ahmed başbakan olarak iktidara gelince hızla kalkınma amaçlı hamlelere başladı.

Ülkede eskiden kalma, “Arapları Arap olmayanlarla kuşatma” Yahudi doktrini döneminden kalma bir İsrail güdümü devam etmekte. 2020 yılı sonunda ülke Tigre’li Marksist gerillaların eline geçecekken Ankara hükümeti Bayraktar TB2’ler sağlayarak başkent Addis Ababa’yı gerillaların elinden kurtardı ve iç savaşın seyrini değiştirdi. Dolayısıyla Erdoğan Abiy Ahmed ilişkileri iyi. Sisi’nin Türkiye’ye yakınlaşma adımları aslında bu yakınlaşmanın tehlikelerini de azaltma yönelimli.

Mısır ve Sudan, enerjiye aç olan Etiyopya’nın mevcut su kıtlığını daha da kötüleştirebileceği korkusuyla Rönesans Barajı operasyonuna ilişkin ortak kuralların üzerinde anlaşmaya varılması gerektiğini savunuyor. 2021’de askıya alınan projeyle ilgili müzakereler geçen ay yeniden başladı. Ancak iş savaşı yeni kazanan Etiyopya’nın aksine Sudan’da iç savaş hala devam etmekte. Karşısına yeni bri cephe açmak istemeyen Sudan, Başbakan Abiy Ahmed’in Pazar günkü açıklamasına hemen tepki vermedi.

Mısır dışişleri bakanlığı ise zaman kaybetmeden Etiyopya’nın rezervuarı “tek taraflı” doldurmasının üç ülke tarafından 2015 yılında imzalanan ilkeler bildirgesini ihlal ettiğini ve Etiyopya’nın eylemini “yasadışı” olarak damgaladığını paylaştı.

Barajın nasıl kullanılacağı ve ne kadar su çekileceği konusunda bir anlaşma yapılmaz ve Rönesans barajı Demokles’in kılıcı gibi sürekli Kahire’ye bir tehdit unsuru gibi kullanılması mümkün olursa, bu iş çatışmaya kadar gidebilir. Nüfus olarak daha kalabalık olsa da Etiyopya silahlı kuvvetleri, hava gücü, bombardımanlara karşı hava savunma sistemleri Mısır’ın F-16’larına ve Abrams tanklarına karşı çok zayıf.

Bu nedenle Sisi’nin Abiy’e karşı suyun kendi istediği şekilde kullanılması ve Nil su seviyesinin çok azalmaması için silahlı müdahale kartını istediği anlaşma imzalanana kadar elinde tutmaya devam edeceği, bazı tacizlere başlayacağı düşünülebilir.

Mısır’da hükümetten bağımsız ancak hükümete de yakınlıklarıyla bilinen televizyonlar ve analistler Rönesans Barajı’nın bir günde imha edilerek konunun gündemden çıkarılması yönünde demeçler veriyorlar.

Nil satrancı devam ediyor.